Εθνικός και προλεταριακός πολιτισμός. - Ι.Β Στάλιν

Τι θα πει εθνικός πολιτισμός; Πως να τον συνδυάσουμε με τον προλεταριακό πολιτισμό; Μήπως ο Λένιν δεν έλεγε ακόμα πριν τον πόλεμο ότι έχουμε δύο πολιτισμούς, τον αστικό και τον σοσιαλιστικό, και ότι το σύνθημα του εθνικού πολιτισμού είναι αντιδραστικό σύνθημα της αστικής τάξης που προσπαθεί να δηλητηριάσει την συνείδηση των εργαζομένων με το φαρμάκι του εθνικισμού; Πως να συνδυάσουμε την οικοδόμηση του εθνικού πολιτισμού, την ανάπτυξη των σχολών και τους κύκλους μαθημάτων στη μητρική γλώσσα, και την κατάρτιση των στελεχών από ντόπιους ανθρώπους με το χτίσιμο του σοσιαλισμού, με την οικοδόμηση του προλεταριακού πολιτισμού; Μήπως υπάρχει εδώ μια αξεπέραστη αντίθεση; Βέβαια όχι! Εμείς οικοδομούμε τον προλεταριακό πολιτισμό. Αυτό είναι απόλυτα σωστό. Είναι όμως επίσης σωστό ότι και ο προλεταριακός πολιτισμός, σοσιαλιστικός στο περιεχόμενό του, παίρνει διάφορες μορφές και τρόπους έκφρασης στους διάφορους λαούς που τραβήχτηκαν στη σοσιαλιστική οικοδόμηση, ανάλογα με τη διαφορά της γλώσσας, του τρόπου ζωής κλπ. Προλεταριακός στο περιεχόμενό του, εθνικός στη μορφή του, τέτοιος είναι ο πανανθρώπινος πολιτισμός προς τον οποίο τραβάει ο σοσιαλισμός. Ο προλεταριακός πολιτισμός δεν καταργεί τον εθνικό αλλά του δίνει περιεχόμενο. Κι αντίθετα, ο εθνικός πολιτισμός δεν καταργεί τον προλεταριακό αλλά του δίνει μορφή. Το σύνθημα του εθνικού πολιτισμού είναι σύνθημα αστικό όσο στην εξουσία βρισκόταν η αστική τάξη και η εδραίωση των εθνών γινόταν κάτω από την αιγίδα του αστικού καθεστώτος. Το σύνθημα του εθνικού πολιτισμού έγινε σύνθημα προλεταριακό, όταν στην εξουσία ήρθε το προλεταριάτο και η εδραίωση των εθνών άρχισε να γίνεται κάτω από την αιγίδα της σοβιετικής εξουσίας. Όποιος δεν κατάλαβε αυτή τη θεμελιακή διαφορά ανάμεσα στις δύο διαφορετικές καταστάσεις, δε θα καταλάβει ποτέ ούτε το λενινισμό, ούτε την ουσία του εθνικού ζητήματος.

Μερικοί (λόγου χάρη ο Κάουτσκι) μιλάνε για δημιουργία μιας ενιαίας πανανθρώπινης γλώσσας με την απονέκρωση όλων των υπόλοιπων γλωσσών στην περίοδο του σοσιαλισμού. Εγώ δεν πολυπιστεύω αυτή τη θεωρία της ενιαίας καθολικής γλώσσας. Πάντως η πείρα δεν συνηγορεί υπέρ αυτής της θεωρίας, αλλά ενάντια της. Ως τώρα τα πράγματα ήρθαν έτσι που η σοσιαλιστική επανάσταση δε λιγόστεψε μα αύξησε τον αριθμό των γλωσσών, γιατί αναταράζοντας τα κατάβαθα της ανθρωπότητας και σπρώχνοντάς τα στην πολιτική σκηνή ξυπνάει στη νέα ζωή μια ολόκληρη σειρά από νέες εθνότητες, άγνωστες ή λίγο γνωστές στο παρελθόν. Ποιός μπορούσε να πιστέψει ότι η παλιά τσαρική Ρωσία αποτελούνταν τουλάχιστον από 50 έθνη και εθνικές ομάδες; Ωστόσο η Οκτωβριανή Επανάσταση, αφού έσπασε τις παλιές αλυσίδες και προώθησε στη σκηνή μια ολόκληρη σειρά ξεχασμένους λαούς και εθνότητες, τους έδωσε νέα ζωή και νέα ανάπτυξη. Σήμερα μιλάνε για τις Ινδίες σα να πρόκειται για ένα ενιαίο σύνολο. Ζήτημα είναι όμως αν μπορούμε να αμφιβάλλουμε ότι σε περίπτωση ενός επαναστατικού κλονισμού στις Ινδίες θα προβάλουν στη σκηνή δεκάδες άγνωστες προηγούμενα εθνότητες, που έχουν την ιδιαίτερη γλώσσα τους και τον ιδιαίτερο πολιτισμό τους. Και αφού πρόκειται για τη συμμετοχή των διάφορων εθνοτήτων στον προλεταριακό πολιτισμό, μάλλον δεν πρέπει να αμφιβάλλουμε ότι η συμμετοχή αυτή θα γίνει με μορφές που ανταποκρίνονται στη γλώσσα και στον τρόπο ζωής αυτών των εθνοτήτων.

Τελευταία πήρα ένα γράμμα από Μπουριάτες* συντρόφους, και με παρακαλούσαν να εξηγήσω τα σοβαρά και δύσκολα προβλήματα των αμοιβαίων σχέσεων του πανανθρώπινου και του εθνικού πολιτισμού. Να αυτό το γράμμα:

“Σας παρακαλούμε θερμά να μας δώσετε μία εξήγηση στα παρακάτω ζητήματα, που είναι πολύ σοβαρά και δύσκολα για μας. Τελικός σκοπός του Κομμουνιστικού Κόμματος είναι ο πανανθρώπινος πολιτισμός. Πως πρέπει να φανταζόμαστε το πέρασμα σ' έναν σε έναν ενιαίο πανανθρώπινο πολιτισμό, μέσω των εθνικών πολιτισμών που αναπτύσσονται στα πλαίσια των διάφορων αυτόνομων δημοκρατιών μας; Πως πρέπει να γίνεται η αφομοίωση των ιδιομορφιών των διάφορων εθνικών πολιτισμών (γλώσσα κλπ);”

Νομίζω ότι όσα είπα παραπάνω θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν σαν απάντηση στο γεμάτο ανησυχία ερώτημα που βάζουν οι Μπουριάτες σύντροφοι.

Οι Μπουριάτες σύντροφοι βάζουν το ζήτημα της αφομοίωσης διάφορων εθνοτήτων στην πορεία της ανοικοδόμησης του πανανθρώπινου προλεταριακού πολιτισμού. Δεν χωράει αμφιβολία ότι ορισμένες εθνότητες μπορεί να υποβληθούν, και ίσως εξάπαντος θα υποβληθούν, στο προτσές της αφομοίωσης. Παρόμοια προτσές γίνονταν και προηγούμενα. Το ζήτημα είναι ότι το προτσές της αφομοίωσης μερικών εθνοτήτων δεν αποκλείει, αλλά προυποθέτει ένα αντίστοιχο προτσές ενίσχυσης και ανάπτυξης μιας ολόκληρης σειράς ζωντανών και αναπτυσσόμενων εθνών. Ακριβώς γι' αυτόν το λόγο η πιθανή αφομοίωση ορισμένων εθνοτήτων δεν αδυνατίζει, αλλά επιβεβαιώνει την απόλυτα σωστή θέση, ότι ο προλεταριακός πανανθρώπινος πολιτισμός δεν αποκλείει, αλλά προυποθέτει και τρέφει τον εθνικό πολιτισμός των λαών, όπως και ο εθνικός πολιτισμός των λαών δεν καταργεί αλλά συμπληρώνει και πλουτίζει τον πανανθρώπινο προλεταριακό πολιτισμό.

*Κάτοικοι της Αυτόνομης Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μπουριατίας

Από τον λόγο του στη συγκέντρωση των φοιτητών του Κομμουνιστικού Πανεπιστημίου των Εργαζόμενων της Ανατολής (ΚΟΥΤΒ) 18 Μάη 1925

Από τον 7ο τόμο των Απάντων σελ. 154-157